|
|
|
|
|
حوكمی ته جوید |
|
په یڕه وی كردنی ئه م زانیاریه له خوێندنی قورئاندا (فه رزی عه ینه) واته ئه وه ی له كاتی خوێندنه وه ی قورئان دا په یره وی ته جوێد نه كا ئه وه گوناهبا ره و سزای لای خودا ده بێت.
به ڵام زانینی ئه م زانیاری (ته جوێد) ه، واته هۆ و به ڵگه ی ئه و ده ستوور و ڕێ و شوێنه (فه رزی كیفایه یه) به واتایه كی دیكه ده بێ له وڵاتدا كه سانێك ببن بزانن بۆچی ئه وه واده خوێنرێته وه و واناخوێنرێته وه.
جاكه زانیاری یه ك ئه وه نده گرنگ و بایه خدار بێت زۆر پێویسته موسڵمان شتێكی لێ بزانێ و ئاگاداری به سه ردا هه بێت، بۆیه وا به پێی توانا و ئه وه نده ی ئه مڕۆ به پێویستی بزانین بۆ خوشك و برا قورئان په روه ره كانم پێشكه شتان ده كه م:
1- خوێندنی ( اعوذ بالله من الشيطان الرجيم ) پێش ده ستكردن به خوێندنه وه ی قورئان سوننه ته.. كه ده توانرێ له گه ڵ (بسم الله الرحمن الرحیم ) دا به سه ر یه كه وه بخوێندرێته وه یا ده توانرێ به جیاوازیش بخوێنرێته وه.
2- خوێندنی (بسم الله الرحمن الرحیم ) زۆر پێویسته له ده ستكردن به خوێندنی سووڕه ته كان دا جگه له سووڕه تی ( التوبة ) وه ده توانرێ به سه ر یه كه وه له گه ڵ ( اعوذ بالله من الشيطان الرجيم ) بخوێنرێ و ده شتوانرێ به جیاواز بخوێنرێته وه.
3- به یه كگه یشتنی نوونی زه ننه دار (النون الساكنه) یا (تنوین) له گه ڵ پیته كانی زمانی عه ره بی دا.
ده پرسی نوونی زه ننه دار چی یه؟ واته پیتی (نون) كه زه ننه ی (سكون) ی هه بێ. واته (نون) ێك كه نه( سه ر) نه (ژێر) وه نه (بۆر) ی ببێ.
ده شپرسی: (تنوێن) چی یه..؟ بریتی یه له دروست كردنی (نون) ێكی زه ننه دار له كۆتایی هه ر ناو (اسم) ێكه وه كه حاڵه ته كه ی وای داوا كردووه كه بۆی دروست بكرێ به بێ ئه وه ی بنووسرێ به ڵكو به نیشانه ی (دوو سه ر) یا (دوو ژێر) یا (دوو بۆر) دیاریان كردووه. .
جا بۆ ئه م به یه كگه یشتنه بیست و هه شت پیته كه ی زمانی عه ره بی ده كرێن به چوار به شه وه. واته به یه كگه یشتنی نونی زه ننه دار یا (تنوین) له گه ڵ پیته كاندا چوار حاڵه تی هه یه كه ئه مانه ن :
|
|
أ حاڵه تی ( إظهار ) |
واته ئاشكرا كردن و ده رخستنی نون به بێ مینگه (غنه)، ئه واش كاتێك دروست ده بێ كه نونی زاننه دار یا ته نوێن له گه ڵ شه ش پیت له و بیست و هه شت پیته ی زمانی عه ره بی به یه ك بگه ن.
ئه و شه ش پیتانه پێیان ده گوترێ پیته كانی ( اظهار) یا پیته كانی (حلق) ئه وانیش بریتین له: ( أ ، ه ، ع ، غ ، ح، خ)
هۆی دروست بوونی ئه م حاڵه ته ش ئه وه یه كه مه خره جی نون دووره له مه خره جی ئه و شه ش پیته وه.
هه ندێ له زانایانیش ئه و شه ش پیته ده كه ن به سێ به شه وه بۆ زیاد و كه می ئه و ئاشكرا كردنه:-
-
1-
(
اظهار
)
ی زۆر له
(
أ
،
ه)
دا.
2-
(
اظهار ی مامناوه ندی له
(
ع
،
ح
)دا.
3-
(
اظهار)ى كه م له(
غ ،
خ دا).
نموونه ى
(اظهار
)
ته نوين
نونى زه نه دار له دوو وشه دا
نونى زه نه دارله يه ك وشه دا
پیته كان
رَسولٌ
أَمين
مَنْ
امَن
يَنْأون
أ
سَلامٌ
هِي
اِنْ هو
يَنْهَون
ه
حَكيماٌ
عَليماََ
مَنْ
عَلِم
يَنْعِق
ع
عَزيزٌ
غَفور
مَنْ غَل
يَنْغضون
غ
عَليمٌ
حَكيم
مِنْ حَسنة
يَنْحتون
ح
قَومٌ
خَصمون
مِنْ
خَير
مُنْخَنقة
خ
ب.
حاڵه تی
(
اِقلاب)
اقلاب واته هه ڵگێڕانه وه یاگۆڕینی نون به میم له كاتی به یه كگه یشتنی نونی زه ننه دار یان ته نوین له گه ڵ پیتی (ب) به ومه رجه ی هاوكات له گه ڵ گۆڕینه كه دا كه مێك مینگه (غنه) شی بۆ دروست ببێ
:
ئه ی مینگه چی یه؟ مینگه یا (غنه) بریتی یه له ده نگێك كه له لووتدا درووست ده بێت و زمان هیچ ده وری له دروستكردنی دا نی یه
.
ئه ندازه ی (غنه) س دوو حه ره كه یه، وه له حاڵه تی (ادغام) و (اقلاب) و (اخفاء) دا روو ده دات. نمونه ی (اقلاب) وه ك ئه مانه:
(
أَنْبياء
،
مِنْ بَعد
،
سميعٌ بَصير
،
أَليمٌ بِما كانوا
).
ج.
حاڵه تی
(
اِخفاء
)
اخفاء واته شاردنه وه ی ده نگی نون به مه رجی دروست بوونی مینگه له كاتی به یه كگه یشتنی نونی زه ننه دار یا ته نوین له گه ڵ پانزه پیت له پیته كانی زمانی عه ره بی دا. ئه م حاڵه ته له نێوان حاڵه تی ( اظهار) و (ادغام) دایه، واته نه ده رخستن و ئاشكراكردنی ته واوه و نه تێ هه ڵكێش و گوم كردنی ته واوه.
پیته كانی اخفاء ئه م پانزه یه ن:
(
ث
،
ج
،
ذ
،
ز
،
س
،
ص
،
ض
،
ظ
،
ف
،
ش
،
ط
،
د
،
ت
،
ق
،
ك
)
كه له سه ره تای ووشه كانی ئه م شیعره دا كۆ كراونه ته وه:
صف ذا ثنـاكـم جــاد
شخص قـدسـمـا
دم طيبـــا زد فــي
تقـي ضـع ظـالـمــا
هه ندێك له زانایانی ته جوێد (اخفاء) ده كه ن به سێ به شه وه: كه م و زۆر و مامناوه ندی.
1
-
له گه ڵ پیتی
(
ط
،
د
،
ت
)دا (
اخفاء
)
ی زۆره
.
2
- له گه ل پیتی
(
ق ،
ك
)
دا
(
أخفاء
)
ى كه مه
.
3
-
له گه ل پیتی
(
ث ،
ج ،
ذ ،
ز ،
س ،
ص ،
ض ،
ظ ،
ف ،
ش
)
دا
(
اخفاء
)
ی مامناوه ندی یه
.
نموونه ی
(
اِخفاء
)
ته نوین
نونی زه نه دار له دوو وشه دا
نونی زه نه دار له یه ک وشه دا
پیته كان
جناتٍِِ تجري
منْ تراب
أحسنْتم
ت
ماًً طهوراًً
منْ طين
فاْنْطلقنا
ط
دكاًً دكا
منْ دونه
أنْدادا
د
رزقاًً قالوا
منْ قبلك
ينْقضون
ق
علياًً كبيرا
و أنْ
كان
منْكم
ك
ماًً
ثجاجا
منْ
ثمرة
منْثورا
ث
صعيداًً حرزا
أنْ
جاءكم
أنْجيناكم
ج
عزيزٌ
ذو انتقام
منْ
ذهب
انْدرتكم
ذ
نفساًً زكيا
منْ
زكاها
انْزلنا
ز
خالصاًً سائغا
منْ
سوء
ماتنْسخ
س
بأساًً شديدا
منْ
شيء
منْشورا
ش
جمالةُ صفر
لثنْ
صبرتم
ينْصرون
ص
وكلاًً ضربنا
منْ
ضل
منْضود
ض
ظلاًً
ظليلا
منْ
ظل
تنْظرون
ظ
بيوتاًً فارهين
منْ
فوقهم
ينْفقون
ف
د
.
حاڵه تی
(
اِدغام
)
ادغام به گشتی بریتی یه له تێهه ڵكێش كردنی پیتێكی زه نه دار له گه ڵ پیتێكی بزواو (متحرك) دا به ومه رجه ی هه ردووكیان پیتێكی شه دده دار دروست بكه ن. به ڵام ئێمه لێره دا ته نها باسی ئه و (ادغام)ه ده كه ین كه له به یه كگه یشتنی نونی زه ننه دار یا ته نوین له گه ڵ شه ش پیته كه ی تری زمانی عه ره بی كه له وشه ی (یرملون) دا كۆ ده بنه وه واته پیتی (ی، ر، م، ل ، و، ن) دروست ده بێ.
شایانی باسیشه كه ادغام له دوو وشه دا نه بێت ڕوونادات، واته ده بێ نونه كه یا ته نوینه كه له كۆ تایی وشه یه كدا بێ و پیته كه ی ـ ادغام ـ یش له سه ره تای وشه یه كی تره وه بێت. واته له وشه یه كی وه كو( دنيا، صنوان، قنوان، بنيان ) دا ادغام ڕوو نادات.
(اِدغام) یش دوو جۆره:
(1)
(
ادغام
)
ی مینگه دار واته(مع الغنة): كه بریتی یه له به یه كگه یشتنی نونی زه ننه دار یا ته نوین له گه ڵ چوار له و شه ش پیته كه له وشه ی (ینمو) دا كۆ ده بنه وه.. له و كاته شدا مینگه ش دروست ده بێ له گه ڵ تێهه ڵكێشه كه دا چونكه سیفه تی نونه كه ی تێدا ده مێنێ.. هه ر وه ها پێیشی ده گوترێ (ادغام) ی ناته واو
.
(2)
(
ادغام
)
ی بێ مینگه واته(بلاغنة): كه بریتی یه له به یه كگه یشتنی نونی زه ننه دار یا ته نوین له گه ڵ دوو پیته كه ی ترداكه(ل، ر) یه. له و كاته دامینگه دروست نابێت چونكه هیچ سیفه تێكی نونه كه نا مێنێ.. بۆیه پێی ده ڵێن(ادغام) ی ته واو
.
شایانی باسه له قورئان دا له دوو جێگه دا نونی زه ننه دار ده كات به (واو) كه چی (اظهار) ڕوو ده دا ئه ویش له (يس و القرأن) و (ن و القلم) دایه
.
نمونه ى
(
اِدغام
)
جۆری ادغام
ته نوین
نونی زه نه دار
پیته كان
ناته واو
لقوم يؤمنون
أنْ يقولون
ي
ناته واو
رسولاًً نبيا
عنْ نفس
ن
ناته واو
هدىًً من
منْ ملجأ
م
ناته واو
جناتٍٍ و عيون
منْ ورائهم
و
ناته واو
هدىًً للمتقين
انْ لم
ل
ناته واو
غفورَُ رحيم
منْ ربهم
ر
4
-
ئه وه ی باسمان كرد ئه و حاڵه تانه بوون كه له كاتی به یه كگه یشتنی نونی زه ننه دار یا ته نوین له گه ڵ پیته كانی زمانی عه ره بیدا ڕوو ده ده ن، به ڵام حاڵه تی (ادغام) سێ جۆری زیاد له و دوو به شه ی دیكه ی هه یه و هه ر جۆره یان ناوی تایبه تی هه یه.
أ.
إدغام المثلين او المتماثلين
بریتی یه له و حاڵه ته تێهه ڵكێشه ی كه ڕوو ده دا له كاتی به یه كگه یشتنی پیتێكی زه ننه دار له گه ڵ هه مان پیتدا به شێوه ی بزواو، جا هه ردوو پیته كه له یه ك ووشه دا كۆ ده بنه وه وه كو: (يُدركْكُم) یا له دوو ووشه دا وه كو (أضربْ بِعَصاك) ئه و پیتانه ی ئه م جۆره تێ هه ڵكێشه دروست ده كه ن (11) پیتن، هه مووشیان (ادغام) ی ته واو درووست ده كه ن جگه له و دوو پیتی (نون و میم) كه (ادغام)ه كه یان مینگه داره ناته واوه چونكه ئه م پیتانه به بێ مینگه ناگوترێن.
پیته كان ئه مانه ن:
(
ب
،
ت ،
د ،
ذ ،
ر ،
ع ،
ف ،
ك ،
ل ،
ه
،
و ،
م ،
ن
)
.
نموونه:
نموونه
پیته كان
قُلنا أضربْ بِعصاك
ب
كانتْ تَأتيهم
ت
وقدْ دَخلوا
د
وأذْ ذَهب
ذ
وأذكرْ رَبك
ر
مالم تستطيعْ عَليه
ع
فلا تسرفْ في القتل
ف
يدركْكَم الموت
ك
بلْ لَهم
ل